محرم از نگاهی دیگر در میناب / تفاوت‌هایی که در فرهنگ و سُنن مردم هر منطقه ریشه دارد

به گزارش آنامیس خبر، گرچه به عنوان اصل و منشاء برگزاری مراسم سوگواری محرم در همه جای ایران یکسان است اما در شکل برگزاری ، تفاوت‌های مشهودی دیده می‌شود. تفاوت‌هایی که در فرهنگ و سُنن مردم هر منطقه ریشه دارد. میناب نیز از این قاعده مستثنی نیست. حتی می‌توان گفت تفاوت‌های دیده شده در برگزاری برنامه‌های دهه محرم در این شهر جنوبی بیش از سایر شهرهاست، در مجل این نگاه سعی کرده ام به این تفاوت‌ها اشاره شود.

« روایت‌های عینی و تجسمی »
آنچه بیش از هر مورد ، شکل برگزاری مراسم محرم در میناب را از سایر شهرها متمایز می‌کند روایت‌های عینی و تجسمی آن است روایت‌هایی که نمایش ، با شخصیت‌پردازی‌های مشخص نمود آن است. تعزیه با قدمتی کهن در این دیار، ریشه در همین روایت دارد، گستردگی و قدمت تعزیه نشان‌دهنده علاقه مردمان این شهر به اینگونه روایت دارد و باز می‌توان به نمونه هایی از مراسم‌های عینی و تجسمی که باز هم جنبه نمایش دارند اشاره کرد. مراسم روز پنجم محرم در میناب باز یکی از همین روایت‌هاست و همین‌طور مراسم «شیروکتل» که روایتی عینی و نمایشی از بازگشت کاروان خانواده امام حسین (ع) از کربلاست در سال‌های اخیر نمونه تازه‌تری از تلفیق روایت و نمایش به برنامه‌های محرم در این شهر اضافه شده است.
مراسم نمادین ورود کاروان یاران امام حسین (ع) و خانواده‌اش به کربلا، که این مراسم در دوم محرم بازآفرینی و اجرا می‌شود. به این تلفیق‌های روایت و نمایش باید نمودهای عینی مانند عَلَم‌ها و تابوت‌های مختلف نیز اضافه کرد و باز ار شکل می‌توان یاد کرد شکل دایره در حلقه‌های عزاداری که بازهم یک نمود عینی است.

« رنگ‌ها »
مانند غالب کشورهای جهان در ایران نیز «سیاه» رنگ عزاست. گرچه در برخی منابع ذکر شده که این رتگ از دوره صفوی به عنوان رنگ عزاداری شناخته شده است اما در واقع این‌گونه نسبت و براساس شواهد تاریخی در دوره ساسانیان و هخامنشی نیز از رنگ سیاه به عنوان رنگ عزاداری استفاده می‌شده و استفاده از رنگ‌هایی مانند بنفش به عنوان رنگ عزا در برخی از مناطق جنوبی ایران بسیار به ندرت اتفاق افتاده است.
در ماه محرم و ایام عزاداری نیز رنگ سیاه به نشانه عزا با فراوانی بسیار، مورد استفاده است، اما در منطقه میناب این فراوانی به گونه‌ای محسوس تحت تأثیر سایر رنگ‌هاست رنگ‌هایی که برای پوشاندن عَلَم‌ها و تابوت‌ها حضوری چشم‌گیر دارند و از جمله این رنگ‌های متفاوت از رنگ سیاه می‌توان به دو رنگ سبز و قرمز اشاره کرد دورنگی که البته با نماد سمبلیک خود چهره‌ای متفاوت به عزاداری مینابی‌ها بخشیده‌اند. در تعزیه‌ها نیز رنگ‌ها حضور گسترده‌ای دارند که بیشترین نمود عینی رنگ ها به لباس شبیه‌خوانان برمی‌گردد که باز دو رنگ سبز و قرمز به عنوان دو نماد از خیر و شر در برابر یکدیگر قرار دارند.

« ضرب و ریتم »
از شواهد به دست آمده پیوند دسته‌های عزاداری با فضای ریتم و ضرب به دوره قاجاریه برمی‌گردد نوحه‌هایی که بیشتر در قالب موسیقی دستگاهی ایران عرضه می‌شود، گوشه‌های دستگاه‌های مختلف از جمله چهارگاه و همایون که بیشتر حالت حزن‌انگیز دارد. البته هرچه به گذشته برگردیم ملودی‌ها مقدم‌تر بودند اما به ویژه در سال‌های اخیر ریتم نقش بیشتری را ایفا می‌کند در عزادری منظقه میناب نیز این پیوند و گره‌خوردگی کاملاً محسوس است نمونه اولیه برای حضور موسیقی در فرهنگ عزاداری میناب، تعزیه است که بخش مهمی از این بازآفرینی روایی ، موسیقی است، لحن و ملودی در صدای شبیه‌خوانان و ضربی که در فاصله‌های مشخص باید نواخته شود. سازهایی که در موسیقی تعزیه در این منطقه استفاده می‌شود از نوع سازهای کوبه‌ای و بادی است. و البته از همین دو نوع ساز کوبه‌ای و بادی برای همراهی برخی تابوت‌ها نیز استفاده می‌شود با عنوان موسیقی «پاتابوتی» که شکل خاص خود را دارد. بجز این موارد حضور برجسته موسیقی در مولودی نوحه‌ها و تنوعی که دارند قابل توجه است. نوحه‌های نشسته و نوحه‌های سنتی «واحد» در این گروه قرار می‌گیرند اجرای نوحه‌های سنتی «واحد» با تنوع مولودی‌های مختلف و خفط شکل سنتی خود، برگزاری عزاداری این منطقه را کاملاً خاص کرده است.

نکته آخر
با وجود تفاوت‌های ذکر شده برای اجرای عزاداری‌های مردم این منطقه در ایام محرم و خاص بودن برخی از این شکل‌های عزاداری، درنگ و تأمل براین نمونه‌های، اندک بوده و لذا عجیب نیست اگر بسیاری از علاقمندان به آشنایی با گونه‌های مختلف عزاداری با برخی از این مراسم‌ها که قدمتی بیش از پانصدسال دارند چندان زیاد نباشد. مجال معرفی بیشتر تفاوت‌های عزاداری منطقه میناب بی‌گمان فرصتی بیش از این را می‌طلبد فرصتی که باید اهالی اندیشه و فرهنگ از آن برای بازتاب این رخداد فرهنگی استفاده کنند.

یدالله شهرجو- سوم محرم ۱۴۴۰- میناب